Gorm Stary

Gorm dowiaduje się o śmierci swojego syna Knuta
autor August Carl Vilhelm Thomsen
Źródło obrazka: https://en.wikipedia.org/wiki/Gorm_the_Old,
data odczytu: 23.07.2020

Z określeniem pierwszego władcy danej krainy jest ten problem, że nawet jeśli wskażemy konkretną osobtę, to możemy wskazać również osobę która rządziła przed nią. Tak jest w przypadku Bolesława Chrobrego, pierwszego króla Polski…. Którego ojciec, Mieszko I, uważany za księcia Polan, nazywany był królem przez kronikarza Windukina. Także przed Mieszkiem można wymienić innego władcę – według Wincentego Kadłubka był nim Król Krak, który zapoczątkował proces państwowości w Polsce.

Nie inaczej jest z władcami Danii. Za pierwszego króla uważa się Haralda I Sinozębego, który przyjął chrześcijaństwo. Jednak i jego można poprzedzić innymi władcami. Według niektórych historyków pierwszym z nich miał być ojciec wspomnianego Haralda, Gorm Stary, któremu chciałbym poświęcić dzisiejszy temat. Ale nim przejdziemy to Gorma, nie będzie tu niespodzianki, należy wspomnieć, że i przed nim byli władcy, którzy mogą pretendować do tytułu pierwszego króla Danii.

Gorm stary miał władać Danią w pierwszej połowie X wieku. Stolica jego państwa znajdowała się w Jelling. Prawdopodobnie był synem Kanuta I Surowego. Według niektórych wersji miał pochodzić od Sigurda Wężowe Oko, syna legendarnego Ragnara Loðbróka. Źródła historyczne nie podają daty jego narodzin, a także nie są zgodne co do czasu jego panowania. Początek władania Danią mógł mieć miejsce gdzieś pomiędzy 875 a 915 rokiem naszej ery, co pokazuje, jak mało dokładne są podania - ot, różnica ledwo czterdziestu lat. Kres rządów również można umiejscawiać z dokładnością do kilkudziesięciu lat – od 935 do 959 roku, czyli domniemanej daty jego śmierci i prawdopodobnej daty objęcia tronu duńskiego przez Haralda Sinozębego.

Kamień runiczny ufundowany przez Gorma na cześć swojej zmarłej żony, Thyry
Źródło obrazka: https://en.wikipedia.org/wiki/Gorm_the_Old,
data odczytu: 23.07.2020

Gorm Stary… Najprawdopodobniej nie był stary. W duńskiej miejscowości Jelling przy grobie Haralda Sinozębęgo odkryto także inne szczątki. Przypuszcza się, że należały do jego rodziców, Gorma i Thyry. Datowanie kości wskazało iż mężczyzna zmarł mając około 50 lat. Skąd więc przydomek Stary? Został on nadany w późniejszych czasach, mając podkreślić, jak dawno od spisania źródeł panował Gorm. Król posiadał jednak inny przydomek – Anglik, jako iż rzekomo miał przyjść na świat w Anglii, a nie w Danii.  Gorm mógł przybyć z Anglii do Danii dopiero ok. 917 roku, wraz ze swoim ojcem Kanutem.

Imię Gorma pojawiło się już na moim blogu, kiedy opisywałem kompleks fortyfikacji Danevirke. To właśnie bohater dzisiejszego temau miał w latach 40. X wieku za namową Thyry ściągnąć budowniczych z całej Danii i wzmocnić słynny Mur. Źródła podają również, że w swojej militarnej karierze walczył z ze Szwedami i wyprawiał się na Saksonię (co wiążę się z umacnianiem Danevirke na granicach, w obawie przed potencjalnym odwetem Saksonii). Być może to właśnie sytuacja, w której król nie podjął sam jako pierwszy decyzji, tylko musiał zostać przekonany przez żonę spowodowała nadanie mu kolejnego przydomka – Ospały. Sven Aggesen, XII-wieczny duński kronikarz, zarzuca Gormowi, że ten wykorzystywał swoją pozycję władcy tylko do pijaństwa i uciech cielesnych. Jednak nie wszystkie źródła są tak surowe w stosunku do Gorma. Fagrskinna Saga przytacza rozmowę Haralda Sinozębego z Jarlem Haakonem. Wedle tego drugiego Gorm był wielkim człowiekiem, który powiększył terytorium swojego państwa, w porównaniu do ziem będących pod panowaniem Kanuta I.

Nie ma także pewności, jakie podejście do religii reprezentował Gorm. Gesta Danorum (łac. Czyny Duńczyków) wspomina, iż był zagorzałym wrogiem chrześcijaństwa. Jednak inne źródła przeczą temu obrazowi, ukazując go jako władcę czczącego nordyckich bogów, jednak równocześnie tolerancyjnego, który wpuszczał chrześcijańskich misjonarzy na duńskie ziemie, a nawet pozwolił na powołanie trzech biskupów na jego terenach – odpowiednio dla Hedeby, Ribe i Århus. Niektórzy historycy uważają, że średniowieczni kronikarze mylili Gorma Kanutssona z jego poprzednikiem, Kanutem I i stąd rozdźwięk między różnym podejściem władcy do chrześcijaństwa w różnych źródłach.

Gesta Danorum wspomina również, że Gorm i Thyra zmarli w tym samym czasie, po otrzymaniu wieści o śmierci jednego ze swoich synów, Knuta Danaasta (nord. Umiłowanego przez Duńczyków). Nie jest to jednak możliwe, ponieważ Gorm przeżył swoją żonę i ufundował jej kamień runiczny.  Obelisk  stoi po dziś dzień w miejscowości Jelling. Inskrypcja na nim brzmi Król Gorm postawił ten kamień ku pamięci swojej żony Thyry, Wybawicielce Danii lub wedle innego tłumaczenia – Chwale Danii (w oryginale Kumr Kunukr karthi kubl thusi aft Thurui kunu sina Tanmarkar but). Może to być kolejna przesłanka przemawiająca za uznaniem starań Thyry o wzmocnienie Danevirke. Sven Aggesen, XII-wieczny duński kronikarz, twierdził, że Thyra ocaliła Danię odmawiając Ottonowi I ręki, przez co uchroniła swój kraj przed przymusowym wcieleniem do państwa niemieckiego. Z kolei Saga o Jomswikingach przypisuje królowej przezorność, która uchroniła cały naród od klęski głodu.

Jellig - dawna siedziba władców Danii
Źródło obrazka: http://viking.archeurope.info/index.php?page=jelling-royal-necropolis,
data odczytu: 23.07.2020

Badania dendrochronologiczne wskazują, iż do budowy komory grobowej Gorma użyto drzewa ściętego w 958 roku. Szkielet spoczywający w grobie ma ok. 175 cm, co sugeruje wysoki wzrost jak na ówczesną epokę. Inne cechy, szkieletu wskazują na niezbyt muskularną sylwetkę, problemy z zębami, kręgosłupem i przewlekłymi stanami zapalnymi stawów. W grobowcu znaleziono wiele złotych nici – prawdopodobne pozostałości rozłożonych szat lub tkanin pochowanych razem z władcą. Oprócz tego w grobie znaleziono srebrne sprzączki pasów, z dekoracyjnymi głowami zwierząt.

Z powodu małej ilości źródeł i sprzeczności ciężko podsumować rządy Gorma. Czy był wielkim władcą, czy może niezaradnym i Ospałym królem? Czy był fanatycznym zwolennikiem nordyckich bogów, czy człowiekiem tolerancyjnym wobec chrześcijan? Bez odnalezienia nowych źródeł ciężko dziś jednoznacznie odpowiedzieć na te pytania.