Ruryk

Źródło: https://en.wikipedia.org/wiki/Rorik_of_Dorestad,
data odczytu: 04.05.2023

Nim wikingowie rozpoczęli swe łupieżcze wyprawy na pełną skalę na zachodzie Europie, pierw zainteresowali się wschodnim wybrzeżem Bałtyku. Już szwedzki władca Yngvar, żyjący na przełomie VI i VII wieku kierował swój wzrok i statki w stronę wybrzeża współczesnej Estonii. W tym samym czasie powstawały pierwsze wikińskie osady na tych terenach, jak Grobiņa, na terenie obecnej Łotwy. To tu też zaczęła się historia państwa, które stało się prekursorem współczesnej Rosji i Ukrainy.

W IX wieku skandynawskie plemię Waregów miało od ok. 859 roku ściągać daniny od ludów słowiańskich oraz ugrofińskich, zamieszkujących tereny pomiędzy dzisiejszą Moskwą i Petersburgiem, oraz wielkimi jeziorami Ładoga i Onega, oraz w zlewiskach Dniepru i Wołgi. Waregami nazywano mieszkańców dzisiejszej Szwecji i Danii. Etymologię nazwy wywodzi się od staronordyckiego słowa væringjar oznaczającego sprzymierzeńca. Inni wywodzą nazwę od fińskich słów vara (straż) lub vaara (nieprzyjaciel). Ciężko jednoznacznie stwierdzić, które pochodzenie jest bardziej prawdopodobne, albowiem kontakty ze Skandynawami po tej stronie Bałtyku były zarówno przyjazne jak i wrogie. Warto przypomnieć, że inne określenie na przybysza ze Szwecji, Rus, pochodzi właśnie od fińskiego routsi i oznacza wioślarza, a same tereny wokół Uppsali zwane miały być Roslagen.

Powieść Minionych Lat, czyli najstarsze dzieło opowiadające o historii Rusi, spisane przez Nestora, mnicha z Kijowa, opowiada o tym, jak Słowianie zbuntowali się przeciwko płaceniu daniny Waregom, w zamian za protekcję przed najazdami koczowniczego ludu Chazarów. Kiedy jednak w 862 roku zrzucili jarzmo Skandynawów, zaczęli toczyć walki między sobą. Postanowili więc znaleźć niezależnego władcę, który przywróci porządek w ich domenie. Wybór plemion padł na Ruryka (nord. Rørik), jednego z przywódców wikingów. Zdarzenie to nazywane jest w ruskich kronikach Powołaniem Waregów. Jak widać, odezwały się w Słowianach sentymenty w myśl Za Komuny Waregów było lepiej. Późniejsze źródła dopowiadają, iż stało się to z inicjatywy Gostomysła, namiestnika nowogrodzkiego, jednak zdawkowe informacje o nim są sprzeczne, nawet w kontekście chronologii wydarzeń.

Źródło: https://www.rbth.com/history/334009-first-russian-ruler-rurik-real-person-myth,
data odczytu: 04.05.2023

Nie ma pewności, co do pochodzenia Ruryka. Wielu wskazuje, iż przybył on ze Szwecji, jednak pojawiają się głosy, iż mógł być Duńczykiem, albowiem wiking o tym samym imieniu łupił zachodnie wybrzeża Europy do około 860 roku. Później źródła historyczne przestają o nim wspominać, co można by łączyć z jego podróżą na Ruś. Pojawiają się także teorie, jakoby wywodzić miał się z fińskiego plemienia. Tę tezę z kolei mają potwierdzać badania DNA, które wykazały, iż mieszkańcy Rosji mają o wiele więcej wspólnego z ludami ugrofińskimi, niż nordyckimi. Na przestrzeni wieków pojawiła się również teoria, jakoby na Ruś przybył gdzieś znad Odry, z terenów zachodnich Słowian. Tak samo nie jest jasne, jak pierwotnie mogło brzmieć jego imię. Typów jest wiele. Od właściwego duńskiego Rørik, również skandynawskiego Hrœrekr, przez germańskie Roderyk i słowiańską nazwę ptaka, Raroga, a kończąc na fińskim Rurikko.

Ruryk skorzystał z zaproszenia i wraz z młodszymi braćmi, Sineusem i Tuworem udał się do Nowogrodu. Historycy sprzeczają się, czy naprawdę miał rodzeństwo, czy też zaszła pomyłka językowa – Sineus brzmi praktycznie jak sine hus, czyli jego dom/dwór, a Tuwor próbuje wywodzić się od thru voring – prawdziwego wojownika. Być może archetypowy motyw trzech braci, którzy dają początek państwowości to kopia znanej nam lepiej legendy o Lechu, Czechu i Rusie i dorobienie pod nią rodzeństwa Rurykowi (tu warto zaznaczyć, że początek Asgardowi w mitologii nordyckiej również dało trzech braci – Odyn, Wili oraz We, a w mitologii greckiej trójka braci, Zeus, Posejdon i Hades, podzieliła między sobie wpływy we Wszechświecie). Niezależnie jednak, czy miał on braci, czy też nie, został przyjaźnie powitany na Rusi. Pierwotnie jego siedzibą została Stara Łagoda, a następnie przeniósł swą stolicę do Nowogradu. Z ważniejszych grodów wchodzących w skład państwa Ruryka należy wymienić jeszcze Biełoziersk, Murom, Połock oraz Rostów.

Kiedy Ruryk umocnił swoją władzę, dwóch z jego ludzi poprosiło o odłączenie się od drużyny. Byli nimi Askold i Dir, którzy zapragnęli wziąć swoje rody i udać się na południe, na wyprawę do Konstantynopola. To ich podróż miała wytyczyć szlak łączący Bałtyk z Morzem Czarnym, stworzyć podwali pod wikińskie wyprawy do Cesarstwa Bizantyjskiego, a także z czasem przyczynić się do powstania Gwardii Wareskiej. Po drodze trafili do miasta Kijów, ciągle pod wpływami Chazarów i je wyzwolili. Śladów tego zdarzenia można dopatrywać się w tak zwanej Mogile Askolda, która po dziś dzień stoi w stolicy Ukrainy, dawniej jako cmentarz, obecnie jako park.

Źródło: https://www.rbth.com/history/334009-first-russian-ruler-rurik-real-person-myth,
data odczytu: 04.05.2023

Wracając jednak do Ruryka, jego rządy opisane są w Kronice Minionych Lat w dość skąpy sposób. Stłumił on bunt w okolicy Nowogrodu, na którego czele stanął w 864 roku niejaki Wadim Chrobry. Miał mieć kilka żon, a z jedną z nich, Efandą, spłodził syna, Igora. W 879 władca Rusi na łożu śmierci przekazał opiekę nas swoim niepełnoletnim synem, Igorem, swojemu krewniakowi, Olegowi. Po dziś dzień nie udało się ustalić miejsca pochówku Ruryka. Późniejsze źródła podają, że miał zginąć lub zostać śmiertelnie ranny podczas działań wojennych w położonej na dalekiej północy Karelii. Dla zwolenników teorii skandynawskiej jest to kolejny dowód na jego pochodzenie, gdyż prawdopodobnie po śmierci jego ciało zostało spalone na łodzi, wzorem wikińskich pochówków zamożnych władców.

Niezależnie, czy uznamy Ruryka za władcę legendarnego, czy historycznego, słowiańskiego czy skandynawskiego, to od niego wywodzi się późniejsza dynastia Rurykowiczów, władców Rusi Kijowskiej i Carów Rosji, która panowała do 1610 roku, kiedy to Wasyl Szujski został zdetronizowany a Moskwa została zajęta przez polskiego hetmana, Stanisława Żółkiewskiego.

Kończąc, tradycyjnie chciałem podziękować Piotrowi Brachowiczowi za wspieranie mojej twórczości. Jeśli i Ty, Czytelniku, chcesz dołożyć cegiełkę do rozwoju bloga, zachęcam do odwiedzenia mojego profilu na Patronite. Zapraszam również na stronę na Facebooku.