Ginnungagap - Przestrzeń wypełniona Magiczną Siłą

Źródło obrazka: https://marvelcinematicuniverse.fandom.com/wiki/Yggdrasil?file=Yggdrasil_end_credits.png, data odczytu: 01.04.2019

W drugiej notce również poruszę temat początku, ale tym razem nie początku roku, a całego świata. Edda Prozaiczna autorstwa Snorriego Sturlusona zaczyna się podobnie, jak wiele innych mitologii i religii:

Na początku nic nie było, ani morza, ani ziemi, ani nieba, sama tylko Przestrzeń, później był Nilfhejm, a nieprędko ziemia[1].

Warto zwrócić uwagę na wspomnianą Przestrzeń. Nazywana ona jest dokładnie Ginnungagapem, czyli, wedle różnych tłumaczeń, Ziejącą Pustką, Otwartą Przestrzenią, a także jako Przestrzeń Wypełniona Magią. Nazwa składa się z dwóch członów; Ginnungr oraz Gap. Ze słowem Gap problemu nie ma. We współczesnym języku angielskim oznacza Lukę, Przerwę, w norweskim Paszczę, Otwór, w islandzkim również Lukę. Przez wieki jego znaczenie nie uległo zmianie. Problemów natomiast przysparza słowo Ginnungr. Tłumaczy się ją jako Ziejący, Otwarty, Rozległy, albo w inny sposób, jako Potężny lub  Magiczny. Mogłoby się wydawać, iż tylko jedno z tych tłumaczeń, jest poprawne, ponieważ określają dwa zupełnie różne aspekty. Według mnie jednak, są to dwa znaczenia jednego słowa. Polskie słowo Potężny (podobnie jak angielskie Mighty) podkreśla przede wszystkim siłę. Jest jednak i inne jego znaczenie, mianowicie O znacznych rozmiarach[2]. Tak więc Ginnungagap był Bezkresną Pustką wypełnioną Magiczną Siłą.

Przytoczę teraz kilka znanych przykładów, by dojść do pewnej konkluzji. W mitologii egipskiej przed stworzeniem świata istniało bezkresne morze Nun (czasami personifikowane, jako najstarszy z bogów). W mitologii greckiej również była otchłań, w której działały kosmiczne siły tworzące życie – nazywała się Chaosem (Samo greckiej słowo Χάος znaczy ni mniej, ni więcej, tylko Pustka). Także w mitologii słowiańskiej istniało bezkresne morze przed powstaniem świata. I wreszcie w judaizmie/chrześcijaństwie również mamy do czynienia z ową Pustką. Cytując za Księgą Rodzaju:

Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię. Ziemia zaś była bezładem i pustkowiem: ciemność była nad powierzchnią bezmiaru wód, a Duch Boży unosił się nad wodami[3].

Warto teraz zastanowić się nad Magiczną Siłą, która istniała w Pustce. Interpretując jej rolę i znaczenie odwołam się do bardzo współczesnego przykładu. Popularny w ostatnich latach ruch nazywany Kościołem Jedi lub jediizmem, bazujący na religii przedstawionej w serii filmów Gwiezdne Wojny. Rycerze Jedi wierzą w Moc (ang. The Force). W przeciwieństwie do wielu religii i mitologii Moc nie jest spersonifikowanym bóstwem, a życiodajną siłą. Pod tym pojęciem kryje się zarówno bóstwo, siła żywych istot, jak również zaświaty. Przykład wydaje mi się najbardziej adekwatny do wytłumaczenia Magicznej Siły z mitologii nordyckiej. Pomimo, że utożsamiamy religię Wikingów z politeizmem, być może w swoich początkach była religią monoteistyczną. Oczywiście są to moje domysły, aczkolwiek w samej mitologii można znaleźć dowód (albo i dwa) na to, iż religia nie jest czymś stałym i ewoluuje przez wieki, a liczba bóstw może się zwiększać lub zmniejszać.

Pierwszym argumentem za zmiennością religii jest współistnienie dwóch dynastii bogów – Asów i Wanów. Historycy uważają, że kult Wanów został wypary przez szerzącą się wiarę w Asów. Za tym faktem przemawiają dwie rzeczy. Pierwszy dowód, to szczątkowa wiedza, jaka zachowała się o Wanach. Wszystkich przedstawicieli tej dynastii, którzy są wspomniani z imienia, można wyliczyć na palcach jednej ręki. Gdy jedna religia spotyka drugą i ją wypiera, wyznawcy zwycięskiej wiary niszczą pozostałości starej. Podobny schemat powtórzył się przy chrystianizacji Europy – wiele źródeł było niszczonych, pisma palone, a resztę wypierano lub asymilowano (takim przykładem jest Gwiazda Betlejemska, jako atrybut kolędników, którą opisałem w poprzedniej notce). Drugi dowód to mit o wojnie Asów i Wanów, który może być metaforą konfrontacji jednej wiary z drugą (w przyszłości szerzej poruszę ten temat).

Drugi argument to postać boga Tyra. Widzi się w nim naczelne bóstwo, do którego Wikingowie modlili się, zanim Odyn został nazwany Wszechojcem. Samo słowo Týr znaczy Bóg i zarówno w Eddzie Poetyckiej jak i Eddzie Prozaicznej w ten sposób są nazywani pozostali bogowie. Tak więc politeistyczna wiara w Wanów została zastąpiona monoteistyczną wiarą w Tyra, by samemu w końcu ewoluować w politeizm.

Powodu, dla którego religia monoteistyczna przeszła w politeistyczną osobiście dopatruję się w naturze ludzkiej. Człowiekowi łatwiej utożsamiać się z inną postacią, ciężko mu pojąć, że jedna istota może przejawiać wszystkie aspekty, które cechują panteon bogów nordyckich (greckich, egipskich, czy każdej innej mitologii). Takiego dzielenia świata pomiędzy wiele bóstw dopatrzyć się można także w religiach monoteistycznych. Zapewne znajdą się osoby, które będą chciały mnie spalić na stosie, za to co napiszę, ale nie inaczej jest w Kościele Katolickim. Stałe powiększanie grona świętych i powierzanie im pod opiekę różnych aspektów życia (np. św. Florian – patron strażaków) jest tego przejawem. Taki sam los mógł spotkać Magiczną Siłę – łatwiej ludziom było wyobrażać sobie boga (bogów) w postaci ludzkiej, niż jako kosmiczną energię. 

Ginnungagap jest w mitologii początkiem i końcem, Alfą i Omegą. Kiedy wieszczka Völva przepowiada Odynowi Ragnarök, zmierzch bogów, mówi, że po wszystkim kosmos z powrotem zapadnie się do Ginnungagapu. Sam fakt, że Odyn dowiedział się o przyszłości od wieszczki pokazuje, że nawet tytułowany jako Wszechojciec nie był wszechmogący. Kosmos istniał na długo przed nim. Innym razem, gdy pytał Norn o wielki jesion Yggdrasil i jego początki, te odpowiedziały mu, że przed obecnym światem (kosmosem), istniało dziewięć innych, każdy wyłonił się z Przestrzeni wypełnionej Magią  i każdy do niej się zapadł, po czym powstawał następny. Przy potędze, jaka drzemie w Magicznej Sile, Odyn wydaje się prochem na wietrze. Jedynej boskiej potęgi, porównywalnej do Mocy Jedi, dopatrywałbym się właśnie w Ginnungagapie.

---

[1] Edda starsza i młodsza, tłum. Joachim Lelewel, wyd. Armoryka 2012, s. 115.

[2] Potężny, pl.wiktionary.org/wiki/pot%C4%99%C5%BCny, data odczytu: 24.12.2004.

[3] Rdz. 1, Biblia Tysiąclecia Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Poznań 2000.