Mieszko I - Młodość

Źródło obrazka: https://fakty.interia.pl/raporty/raport-1050-rocznica-chrztu-polski/historia/news-chrzest-polski-966-r-mesco-dux-poloniae-baptizatur,nId,2169248, data odczytu: 18.08.2019.

Ostatnim razem próbowałem wyjaśnić pochodzenie imienia pierwszego historycznego władcy Polski - Mieszka. Teraz chciałbym zacząć omawiać jego życiorys, koncentrując się na latach młodości. Temat nie jest łatwy, bowiem z jednej strony istnieją tylko skąpe źródła historyczne z tego okresu, a z drugiej zaś wokół tematu pierwszych Piastów narosło wiele legend. Dziś przedstawię kilka teorii o młodości Mieszka I.

Co się tyczy daty narodzin Mieszka, źródła nie są zgodne. Roczniki małopolskie wskazują datę 920 lub 931 (według drugiej wersji rękopisu) – któraś z nich musiała być zapewne pomyłką przy przepisywaniu. Źródła historyczne podają także inne daty, łącznie z późnym rokiem 945. Mieszko miał być synem księcia Siemomysła z dynastii Piastów. Imię jego żony (lub żon) nie zachowało się po dziś dzień. Na marginesie, spotkałem się kiedyś z teorią, jakby imię Siemomysła było tylko słowiańskim przydomkiem, a sama dynastia wywodziła się z nordyckiej gałęzi władców, którzy przywędrowali z Kijowa. Zatem mieliby być potomkami tego samego Ruryka (Rørika), wikińskiego dowódcy, który urodził się na szwedzkich ziemiach i osiadł w ruskim Nowogrodzie.

Wracając jednak do tematu Mieszka, przypomnę dwie etymologie imienia Piasta. Według pierwszej, wedle Wincentego Kadłubka, imię pochodziło od słowa Mieszka, gdyż jako dziecko miał wywołać spore zamieszanie. Mieszko bowiem do siódmego roku życia rzekomo nie widział na oczy i w cudowny sposób przejrzał na uczcie z okazji swoich postrzyżyn. O ślepocie księcia wspomina także Gall Anonim. Podobna hipoteza wywodzi imię od staroruskiego Mьžьka, oznaczającego niewidomego człowieka. Według Galla Siemomysł pytał starszyznę, czy odzyskanie wzroku przez jego syna może zapowiadać jakieś cudowne wydarzenia. Kronikarz, jako chrześcijanin, dopatrywał się w tej historii przyszłego przyjęcia chrztu przez Polskę – z kraju, który był ślepy na tę wiarę, do przejrzenia i nawrócenia się. Drugim źródłem imienia Piasta miało być skandynawskie imię Dago, co miałoby potwierdzić rodowód Piastów pochodzących od Ruryka. Która teoria jest prawdziwa? Tego się nie dowiemy, chyba że znajdą się nowe, wiarygodne źródła historyczne.

Gall Anonim

Źródło obrazka: www.piast.neostrada.pl/strona52.html, 

data odczytu: 18.08.2019

Przenieśmy się do Wielkopolski z X wieku. Za czasów młodości Mieszka powstały pierwsze znaczące grody; Bnin, Giecz, Grzybowo, Grzybów, Ląd, Ostrów Lednicki (tu miała stacjonować wikińska załoga), Ostrów Tumski oraz Poznań. Powstała także pierwsza historyczna stolica – Gniezno (chociaż różne teorie uznają za stolice także inne z wymienionych grodów). Wcześniej, bo ok. VIII wieku na miejscowym wzgórzu Lecha powstał kamienny kurhan o średnicy ok. 12 metrów, którego otaczała fosa o podobnej szerokości. Jan Długosz podaje, że w tym miejscu znajdowała się świątynia słowiańskiego boga Nyja. Pierwsze ślady zabudowy grodu pochodzą z lat 940-950 n.e., czyli przypadają na lata rządów Siemomysła. W podobnych latach powstało wiele grodów w Wielkopolsce, świadcząc o znacznym rozwoju państwa Polan w tym okresie. Często były budowane na miejscu starszych i mniejszych osad. Historycy nie są zgodni, czemu nowsze grody zastąpiły wcześniejsze budownictwo. Pierwszy grupa uważa, że z powodu rozwoju i ekspansji księstwa Piastów wzrosło zapotrzebowanie na większe osady – burzono więc mniejsza zabudowę i w ich miejsce powstawały duże, dobrze prosperujące miasta. Druga teoria mówi, że Piastowie zbudowali swoje grody na zgliszczach osady poprzedniej dynastii – Popielidów, z której miał wywodzić się król Popiel. Tym sposobem budowa Państwa Polskiego nie odbywała się pokojowo, a przez podbój wielkopolskich ziem. Zwolennicy nordyckich korzeni Polski dopatrują się tu możliwości najazdu Piastów-Wikingów na Wielkopolskę. Śladem po kontaktach ze Skandynawią może być wikiński pierścień pochodzący z X wieku znaleziony w Grzybowie. Jednak nie da się określić, czy była to własność jednego z wikingów mieszkającego w mieście, którego ściągnęli Piastowie, czy towar kupiony przez miejscowego Słowianina, który nabył go od skandynawskiego kupca.

Władzę w państwie  sprawował książę z dynastii Piastów, a wraz z nim starszyzna plemienna. Książę ustanawiał i powoływał sądy. Władca i reprezentujący go zarządcy pobierali daninę od ludności. Niekoniecznie musiały być to pieniądze – w tamtych czasach bardziej popularne było świadczenie usług lub dostarczanie określonych towarów (inwentarza żywego, produktów rolnych). Konkretne grody i osady specjalizowały się często w dostarczaniu jednego rodzaju dóbr. Ślad po takim ukierunkowaniu gospodarki pozostał po dziś dzień w nazewnictwie – mamy miejscowości zwane Grotniki, Piekary, Świniary czy Szewce. Oprócz rozbudowy rozwijał się także handel. Do najbardziej egzotycznych znalezisk z tamtego okresu zaliczyć można chińskie i arabskie monety oraz wzmiankę o podarowaniu cesarzowi niemieckiemu wielbłąda przez Mieszka  (pisał o tym kronikarz Thietmar).

Obecność monet arabskich na tych ziemiach może świadczyć o jeszcze jednej stronie państwa Piastów. Ibrahim Ibn Jakub pisał o targach niewolnikach na ziemiach Słowian. Podróżnik dotarł do Pragi, gdzie miał znajdować się największy ze słowiańskich targów niewolników – i to już za rządów czeskiego księcia Bolesława I Srogiego, który był chrześcijańskim władcą. Niewolnictwo na południu w państwie czeskim, niewolnictwo na północy w Skandynawii... Istnieje teoria, według której branie ludności w niewolę było przyczyną niszczenia grodów w Wielkopolsce w pierwszej połowie X wieku. Polanie to wspólne miano dla wielu podobnych, jednak odrębnych plemion. Piastowie, utożsamiając się ze swoimi krewniakami mogli wysiedlać inne plemiona, sprzedawać je w niewolę, a w ich miejsce osiedlać swoich ludzi. Z drugiej jednak strony, to właśnie sąsiednie państwa mogły niszczyć grody Wielkopolski i brać Polan w niewolę, a Piastowie widząc ten proceder w miejsce źle ufortyfikowanych miejscowości wznosili potężniejsze grodziska.

Książę Siemomysł

Źródło obrazka: https://pl.wikipedia.org/wiki/Siemomys%C5%82_(ksi%C4%85%C5%BC%C4%99_Polan), 

data odczytu: 18.08.2019.

Książę Siemomysł zmarł między 950 a 960 rokiem n.e. Mieszko, jako jego najstarszy syn, odziedziczył tron. W chwili śmierci Siemomysła państwo obejmowało głównie tereny Wielkopolski, Kujawy, Mazowsze, ziemię sieradzką i łęczycką. Spotkałem się też ze źródłami, iż część tych terenów Mieszko przyłączył w pierwszych latach swoich rządów.  Do wymienionych ziem w latach 60. dołączono Pomorze Wschodnie i Środkowe. Tak czy inaczej, kraj Polan był w tych czasach największym ze słowiańskich państw. Również liczebność armii Mieszka była duża – Ibn Jakub szacuje ją na 3000 wojów. A w jej skład wchodzili także wikingowie – ślady po nich można znaleźć w kilku wielkopolskich grodach. Podobnie jak w Wielkopolsce, na Mazowszu powstały duże grody na ruinach wcześniejszych osad. Przykładem może być Włocławek. znów nasuwa się pytanie, czy zostały zrównane w trakcie walk czy rozbudowane pod większą liczbę mieszkańców?

W pierwszych latach swoich rządów Mieszko dostrzegł nowe zagrożenie na horyzoncie – Cesarstwo Niemieckie. W połowie X wieku, pod pozorem chrystianizacji, Cesarstwo zaczęło sięgać po tereny na wschodzie. Taki los spotkał plemiona Słowian Połabskich, zamieszkujących tereny między Łabą a Odra. Na dalszą ekspansję nie trzeba było długo czekać. Pierwszy raz Mieszko starł się z wojskami niemieckimi wspieranymi przez Wieletów w 963 roku. I niestety, bitwę tą przegrał, podobnie jak następne starcie. Ponadto w walkach miał zginąć nieznany z imienia brat Mieszka. Przed Piastem stanęło trudne wyzwanie – musiał znaleźć sposób, jak oprzeć się potężnemu Cesarstwu i utrzymać państwo, które on i jego przodkowie zaczęli budować…

Mieszko I - czyli kto?

Źródło obrazka: https://fakty.interia.pl/raporty/raport-1050-rocznica-chrztu-polski/historia/news-chrzest-polski-966-r-mesco-dux-poloniae-baptizatur,nId,2169248, data odczytu: 07.08.2019.

Mieszko I  - tego pana nie trzeba przedstawiać żadnemu Polakowi. Uczyliśmy się o nim w szkole, jako o pierwszym historycznym władcy Polski. Na co dzień widzimy jego podobiznę na banknotach. Dziś chciałbym skupić się na temacie jego imienia, wokół którego narosło wiele teorii oraz spekulacji i nie jest oczywiste, czy aby na pewno było to imię księcia Polan.. Poniżej przytoczę dziesięć najciekawszych według mnie teorii, skąd imię mogło pochodzić i jak mogło brzmieć ponad tysiąc lat temu:

Mesco – Gall Anonim, autor pierwszej polskiej kroniki spisanej w XII wieku, używał formy Mesco. Kronikarz zapewne starał się stworzyć w łacinie fonetyczny zapis wymowy imienia księcia. Gall wspomniał również, że Mieszko do siódmego roku życia miał być ponoć niewidomym dzieckiem.

Mieszka – druga forma pochodzi od naszego pierwszego kronikarza-Polaka. Wincenty Kadłubek starał się wytłumaczyć, skąd wzięło się imię Mieszko i wywodził imię od słowa Zmieszanie, ponieważ jego ślepota sprawiała rodzicom nie lada kłopot.

·   Mieczysław – inny polski kronikarz, Jan Długosz, twierdził, iż Mieszko to zdrobniała forma od Mieczysław. W późniejszych wiekach historycy obstawiali, że jeżeli imię było zdrobnieniem, bardziej prawdopodobne jest iż pochodził od Miecisława.

·  Mskh – arabski zapis pozbawiony samogłosek, gdyż pochodzi z przekazów Ibrahima Ibn Jakuba. Warto tu wspomnieć, że Ibn Jakub nazywał również Mieszka Królem Północy. Ibn Jakub nawiązywał do biblijnego wnuka Noego, Meszka (Meshekha) od którego po potopie miały wywodzić się ludy północy. Takie działania możemy spotkać i dzisiaj – sam pamiętam, jak podczas lekcji języka angielskiego w podstawówce nauczycielka zwracała się do dzieci w klasie angielskimi odpowiednikami, a kiedy takowe nie istniały, szukała imion zbliżonych (np. Percival do Przemysław). Jak widać, zasada skojarzeń imion w różnych językach nie zanikła i do naszych czasów.

·   Misaco – saski kronikarz Widukin w dziele Rerum gestarum Saxonicarum libri tres (łac. Dzieje Saskie) nazywa księcia polan łacińskim imieniem Misaco/Misaca. Przyjmuje się, że Widukin również wywodził imię Mieszka z Biblii, ale tym razem od Miszacha, gubernatora z Babilonu, z czasów Nabuchodonozora. Kronikarz mógł dostrzec analogię między Mieszkiem i cesarzem rzymskim Ottonem I, a królem Babilonu oraz jego wasalem.  

·      Mьžьka (star.rus. Mieżka) – wariant imienia, który nawiązuje zarówno do podań Galla Anonima jak i do Wincentego Kadłubka. Imię to pochodzi z języka staroruskiego i oznacza osobę niewidomą. Ta forma łączy zarówno fonetyczny zapis z kronik jak i podania o ślepocie młodego Mieszka.

·   Myszko – Stanisław Rospond, polski językoznawca doszukiwał się etymologii imienia księcia w legendzie o królu Popielu. Jego zdaniem imię mogło nawiązywać do myszy, które miały owego władcę zjeść żywcem.

·     Dagome – oprócz imion zbliżonych do formy Mieszko, pojawiają się też inne nazwy księcia polan. Dokument Dagome Iudex był symbolicznym oddaniem Polski pod opiekę papiestwa. Jego nazwę można tłumaczyć jako Sędzia Dagome (zaznaczam, że jest to jedna z wersji tłumaczeń). Jedna z teorii mówi o przyjęciu przez Mieszka innego imienia podczas chrztu.  Idąc o krok dalej, władca miał mieć skandynawskie imię i podobnie jak Ruś została założona przez Ruryka, tak Dagone (Dagome) miał objąć władzę wśród Polan. Istnieje też teoria, iż samo słowo Dagome powstało jako błąd przy przepisywaniu dokumentu (według domysłów tytuł miał brzmieć Ego Mesco Dux – Jam książę Mieszko). Niestety, pierwotna wersja nie zachowała się do naszych czasów, co uniemożliwia potwierdzenie tej hipotezy.

·    Dagobert – polski historyk Hernyk Łowmiański wywodził z kolei imię Dagome z połączenia dwóch innych - Mesca oraz niemieckiego Dagoberta. Wielu władców nosiło dwa imiona, a zbicie go w jedno słowo mogło być próbą stworzenia zwięzłej wersji lub nieopatrznym błędem.

·     Degen – ostatnia przytoczona przeze mnie wersja sugeruje, iż Dagome to przekręcone niemieckie imię Degen, oznaczająca ni mniej ni więcej tylko miecz. Teoria ta łączy się z wywodzeniem imienia Mieszka od Mieczysława czy Miecisława, jednak przyjmuje germański wariant zapisu.

Powyższe teorie nie wyczerpują tematu. Nie będę też wydawał opinii, które uważam za bardziej prawdopodobne, ponieważ moim celem było tylko ich przybliżenie. Zapewne nigdy historycy nie będą mieli ostatecznej pewności, jaka była etymologia imienia Mieszko. Bardzo możliwe jest także, że w przyszłości pojawią się jeszcze nowsze teorie.

Źródło obrazka: https://pl.wikipedia.org/wiki/Mieszko_I, data odczytu: 07.08.2019.