Rydwany bogów

Źródło: geeklash.wordpress.com/2014/06/17/mjolnir-mythology-marvel-and-mistreatment, 
data odczytu: 08.04.2019.

Zapewne większość osób myśląc o rydwanach wyobraża sobie pojazdy bogów z mitologii greckiej lub też wozy używane podczas wyścigów w czasie igrzysk. Rydwany tymczasem były używane na terenie Euroazji, od Chin po Brytanię. Najstarszy wizerunek rydwanu, Sztandar z Ur, pochodzi z Mezopotamii i liczy sobie prawie 5000 lat. Przyjmuje się, że do 500 roku p.n.e. większa część Europy, w tym południowa Skandynawia, znała już ten środek transportu.

 Źródło: en.wikipedia.org/wiki/Chariot, data odczytu: 03.04.2019.

Dowodem na znajomość rydwanów w starożytnej Danii jest rydwan z Trundholm. Znalezisko datuje się na ok. 1300 rok p.n.e. Przedstawia konia, który ciągnie tarczę słoneczną osadzoną na dwukołowej osi (o symbolice tego znaleziska w dalszej części tekstu).

Źródło: da.wikipedia.org/wiki/Solvognen, data odczytu: 03.04.2019.

 Innym przykładem jest mogiła z miejscowości Kivik w Skanii. Jeden z rytów, którymi ozdobione są ściany kurhanu przedstawia człowieka powożącego dwukołowy rydwan zaprzężony w dwa konie.

Źródło: en.wikipedia.org/wiki/The_King's_Grave

Przykładem rydwanu z epoki wikingów może być eksponat znajdujący się w Muzeum Łodzi Wikingów w Oslo (nor. Vikingskipshuset). Rydwan ten służył do celów rytualnych - dokładnie był środkiem transportu jego właściciela w zaświaty. Pochówek wśród wikingów różnił się, głównie w zależności od statusu społecznego i zamożności człowieka. Można założyć, że osoba, która została na nim pochowana należała do klasy społecznej jarlów. 

 Czterokołowy rydwan pogrzebowy z epoki wikingów.
Źródło obrazka: https://thornews.com/2012/05/12/a-viking-burial-described-by-arab-writer-ahmad-ibn-fadlan/, 
data odczytu: 03.04.2019.

Eksponat znajduje się w Muzeum Łodzi Wikingów w Oslo.
Źródło obrazka: https://mapio.net/pic/p-25928896/, 
data odczytu: 03.04.2019.

Wystawa wozu wraz ze szkieletami wierzchowców,
przedstawiająca, w jaki sposób ciągnęły pojazd.
Źródło obrazka: http://clanduvestfold.fr/artisanat/oseberg.php, 
data odczytu: 03.04.2019.

Najwięcej przykładów rydwanów znajduje się w mitologii nordyckiej oraz w sagach. Jeśli chodzi o ludzi, w poemacie o Beowulfie jest wzmianka, że bohater używał rydwanu. Warto w tym miejscu zastanowić się nad samą definicją słowa rydwan. W powszechnym rozumowaniu jest to jedno- lub dwuosiowy pojazd ciągnięty przez konie lub inne zwierzęta. Angielskie słowo chariot pochodzi od rzymskiego słowa carrus, od którego wywodzi się również współczesne słowo car (samochód). Osobiście posłużę się duńskim volgen, ponieważ najstarsze wizerunki skandynawskich rydwanów pochodzą z terenów Danii. Volgen oznacza wóz. Współcześnie tym słowem nazywa się przyczepy samochodowe a także wózki dla dzieci. Oba te pojazdy są kołowe. Można więc uznać, że rydwany wikingów były wozami, głównie bojowymi i pogrzebowymi. Beowulf, jako bohater tamtej epoki, używał zapewne rydwanu bojowego.

W mitologii pojawiają się rydwany, których używali sami bogowie. Wszystkie z nich potrafiły latać po niebie. Freya podróżowała rydwanem zaprzężonym w dwa koty. Obrazek poniżej przedstawia Freyę w swoim pojeździe, której towarzysz jej brat, Frey, na dziku Gullinburstim (nor. Złotogrzywy).

Źródło: http://www.fanpop.com/clubs/norse-mythology/images/17789074/title/frey-freya-photo, 
data odczytu: 03.04.2019.

Innymi bogami używającymi rydwanów było rodzeństwo Sol i Mani. Sol (znana też jako Sunna) jeździła po niebie za dnia. Do jej rydwanu była przypięta tarcza słoneczna. W ten sposób wikingowie tłumaczyli sobie ruch słońca po niebie. Źródeł tego wierzenia należy dopatrywać się w prehistorycznym kulcie solarnym. Nie da się ukryć podobieństw do opisanego wcześniej rydwanu z Trundholm, czy greckiego boga Heliosa, który również przemierzał nieboskłon w rydwanie. Greckim odpowiednikiem Heliosa był bóg... Sol. Jego imię i żeńska forma z mitologii nordyckiej pokazują, jak wiele wspólnego ze sobą miały wierzenia z różnych regionów kontynentu i jak bardzo wpływy kultur przenikały się nawzajem. Bratem Soli był Mani. Jeździł w swoim rydwanie głównie nocą. Do burty pojazdu miał przyczepioną srebrną tarczę - księżyc. Czasami zdarzało się, że wyjeżdżał o tej samej porze, co Sol. Tłumaczyło to możliwość zobaczenia księżyca także za dnia. Jako ciekawostkę przytoczę, że od imion Soli (Sunny) oraz Maniego pochodzą współczesne angielskie nazwy dwóch dni tygodnia - Sunday (Niedziela) oraz Monday (Poniedziałek).

Źródło: norse-mythology.org/sol-mani, data odczytu: 03.04.2019.

Ostatnim najbardziej znanym przykładem jest rydwan Thora. Bojowy rydwan, którym Thor ruszał do walki z olbrzymami. Ciągnęły go dwa kozły Tanngrisnir (nor. Zgrzytający zębami) oraz Tanngnjóstr (nor. Gryzący zębami). Podobnie jak pozostałe pojazdy bogów, również ten potrafił latać. Często przedstawiany na rycinach i ozdobach. Osoby, które były lub które odwiedzą Kopenhagę mogą ujrzeć posąg rydwanu Thora na dachu browaru Carlsberg. Jako ciekawostkę napiszę, że swastyki, które widać na kołach pojazdu, nie nawiązują do symboliki hitlerowskiej, ale do jednego z najstarszych wyobrażeń słońca na kontynencie europejskim (motyw swastyki pojawi się na zdjęciach tarcz w jednej z następnych notek poświęconej skansenowi na Wolinie). Jako ciekawostkę przytoczę dość świeży akcent z Thorem z mediów. Swego czasu była reklama pewnego polskiego ubezpieczyciela z Thorem. Kiedy rekruterka pytała go, co umie, ten odpowiadał, że potrafi powozić kozłami.

Pomnik Thora na dachu Carslberg Bryghus.
Źródło obrazka: https://pl.pinterest.com/pin/613122936747819702/?lp=true, 
data odczytu: 03.04.2019.

Na sam koniec chciałbym rozwinąć jeszcze wątek latających rydwanów w mitologii nordyckiej. Osoby znające teorie Ericha von Danikena zapewne od razu pomyślą o pojazdach kosmicznych i zaawansowanej technologii starożytnych. Nie inaczej zinterpretowali rydwany twórcy serialu Gwiezdne Wrota. W ich interpretacji nordyccy bogowie byli rasą zamieszkującą planetę Asgard. Ich przywódca latał statkiem o nazwie... Rydwan Thora. 

 Źródło obrazka: https://stargate.fandom.com/wiki/Bilskirnir-class_ship, 
data odczytu: 03.04.2019.

Rydwan, jako pojazd był znany w całym starożytnym świecie. Wikingowie, głównie żeglarze, zapewne używali ich niewiele - od święta, przy ceremoniach pogrzebowych czy przy ważnych uroczystościach. Rydwany bojowe mogły się pojawić, jednak zapewne służyły tylko dowódcom, ponieważ trzon wojsk wikińskich stanowiła piechota. Dodatkowo górzyste tereny Skandynawii nie służyły zbyt dobrze temu rodzajowi transportu. Należy jednak wiedzieć, że były one znane wikingom bardzo dobrze, chociaż z wierzeń.