Samon i powstanie przeciwko Awarom

 

Źródło obrazka: https://about-history.com/the-great-migration-period/,
data odczytu: 24.08.2020

Między IV a VI wiekiem naszej ery na kontynencie miała miejsce Wielka Wędrówka Ludów. Różne nacje przemieszczały się głównie ze wschodu na zachód, wypierając rdzenne plemiona z danych terenów. Jednym z ludów, który uczestniczył w tym procesie, byli Awarowie. Był to koczowniczy lud, który przybył do Europy ze stepów Azji. W drugiej połowie VI wieku założyli własne państwo, Kaganat Awarski, obejmujące między innymi obecną Wielką Nizinę Węgierską. Zajęte tereny były ciągle siedzibą licznych rdzennych ludów, między innymi Słowian Panońskich. Nie tworzyli oni jednego państwa, a raczej stanowili podobne etnicznie plemiona zamieszkujące wspólny teren. Przez kilkadziesiąt lat ich tereny były zarządzane przez Awarów, jednak wkrótce miało to się zmienić…

W 557 roku poselstwo Awarów dotarło do stolicy Cesarstwa Wschodniorzymskiego – Konstantynopola. Poprosili o nadanie im ziem. Cesarz Justynian I zamierzał wykorzystać koczowniczy lud do rozprawienia się z wrogimi plemionami. Jednak sojusz nie trwał zbyt długo i Awarowie odwrócili się od Cesarstwa a kolejne dekady upłynęły na licznych bitwach między obiema stronami. Niepewny pokój, zawarty w 622 roku, nakazywał Cesarzowi Herakliuszowi zapłacenie olbrzymiego trybutu. Na nic się jednak zdały te rokowania, gdyż Awarowie wespół z innym wrogiem Cesarstwa, Persami, zaczęli planować oblężenie Konstantynopola. 

Wróćmy teraz do Słowian Panońskich. Wśród plemion zamieszkujących Nizinę Węgierską czara goryczy przelała się w latach 20. VII wieku. Być może tak samo, jak Cesarz Justynian I w 557 chciał użyć Awarów przeciwko innym plemionom, tak teraz Herakliusz zwrócił się do mieszkańców Kotliny Panońskiej o wsparcie lub przynajmniej potajemnie wspierał ruchy powstańcze. Frankijski kronikarz Fredegar opisuje, jak bardzo Awarowie wykorzystywali Słowian. Mieli ich zmuszać do zapewniania prowiantu dla swoich armii i wierzchowców, zimami wpraszali się do słowiańskich gospodarstw, gwałcili kobiety. Być może to samo niezadowolenie Słowian pod rządami Kaganatu napędzało konspiracje przeciwko najeźdźcom. Być może oba czynniki trafiły na podatny grunt i tłumione od wielu lat poczucie krzywdy eksplodowało.

Źródło obrazka: https://www.bulgarkamagazine.com/wp-content/uploads/2016/12/c2168a0e465d0fde62d3840a200d2d96.jpg,
data odczytu: 25.08.2020

Pierwsze walki zaczęły się pomiędzy 623 a 624 r n.e.. Słowianie, tworzący liczne odrębne plemiona, zjednoczyli się pod dowództwem… Frankijskiego kupca, Samona, pochodzącego z bliżej nieokreślonego Kraju Senońskiego (Być może okolice miejscowości Sens). W 626 roku, pomimo opłaconego pokoju, doszło do oblężenia Konstatynopola. Wśród oblegających miasto najeźdźców znaleźli się także Słowianie, sprzyjający Awarom, oraz Persowie i Bułgarzy. Oblężenie zakończyło się niepowodzeniem, a wielonarodowa armia rozpadła się. W 630 roku sam Kaganat zaczął przeżywać kryzys, kiedy po śmierci władcy doszło do walk o wybór nowego przywódcy. Te klęski i osłabienie najeźdźcy wykorzystał Samon. Przypuszcza się, że jako kupiec handlował orężem. Znajomość broni zapewne pomogła mu w wybiciu się na pozycję lidera słowiańskiego ruchu oporu. Po sukcesie powstania został wybrany na przywódcę nowo-powstałego państwa, choć być może bardziej poprawnym określeniem byłby związek plemienny. Nie istnieją bowiem żadne dowody na scentralizowaną władzę w jego domenie ani na zapoczątkowanie przez niego dynastii (ten wątek rozwiniemy sobie za dwa tygodnie). Domena, która powstała dzięki frankijskiemu kupcowi obejmowała tereny plemion Słowian, które rozciągały się od Łużyc na północy prawie po Adriatyk na południu i od współczesnej Bawarii na zachodzie aż po tereny Słowacji na wschodzie.

Samon dokonał czegoś, czego nie udało się żadnemu wodzowi Słowian – zjednoczył wiele plemion. Uważa się, że mogło być ich dwanaście, gdyż sam władca miał mieć dwanaście żon - być może po jednej z każdego plemienia, dla przypieczętowania sojuszu. Wyzwolenie jego nowego ludu spod jarzma Awarów ugruntowało władzę Samona na długie lata. Jego rządy nie były jednak spokojne, gdyż na horyzoncie pojawiło się nowe zagrożenie – tym razem miało nadejść z zachodu, ze strony Królestwa Franków...

Król Hroðgar

 

Król Hroðgar
Źródło obrazka: https://owlcation.com/humanities/King-Hrothgar-in-Beowulf-Hrothgars-Speech-to-Beowulf-in-Hall-of-Heorot, data odczytu: 10.08.2020

Władców różnych państw można podzielić na historycznych i legendarnych. O ile w przypadku historycznych osób nie ma wątpliwości co do ich żywotów, ponieważ zostały mniej i bardziej szczegółowo udokumentowane, o tyle z legendarnymi postaciami jest jeden podstawowy problem – źródła o nich, które dotrwały do naszych czasów, są dość skąpe, bądź wydają się zbyt fantastyczne, by uznać je za wiarygodne. Z drugiej strony życie historycznych władców również bywa mocno koloryzowane – przykładem może być cudowne odzyskanie przez Mieszka I wzroku, które miało zapowiadać przyszły Chrzest Polski. Nie znaczy to jednak, że legendarni władcy nie istnieli naprawdę. W każdej historii jest ziarno prawdy i dziś poszukamy takich ziarenek o legendarnym duńskim królu Hroðgarze.

Hroðgar Halfdansson (nord. Hróarr/Roar, ang. Hrothgar) miał władać Danią w VI wieku naszej ery, a więc na długo przed okresem słynnych wypraw wikingów. Wywodził się z legendarnej dynastii duńskiej Skjöldungów, tak samo jak jego bracia Heorgar i Halgi oraz bratanek Rolf Krake. Jego żoną miała być Wealhþeow z rodu Wulfingów, a dziećmi dwóch synów Hreðric i Hroðmund oraz córka Freawaru. Hroðgar  jest bohaterem kilku utworów, zarówno nordyckich sag, anglosaskich poematów jak i kronik historycznych. Przypuszcza się, że mógł być jednym z północnogermańskich przywódców z czasów Wielkiej Wędrówki Ludów między IV a VI wiekiem naszej ery.

Król Hroðgar w filmie Beowulf - Droga do Sprawiedliwości
Źródło obrazka: https://www.pinterest.co.uk/pin/429812358165410605/,
data odczytu: 10.08.2020

Duński król wspomniany jest w anglosaskim utworze Widsith. Hroðgar zakopuje topór wojenny ze swoim bratankiem Rolfem, by razem pokonać wspólnego wroga, Ingelda, syna króla Frody. Poemat opisuje, jak obaj odparli plemię Heaðobardów (staroang. Heaðubeardan – Wojenne Brody) w Heorot, siedzibie Hroðgara. Heaðobardowie mogli być odłamem Longobardów (czyli Długobrodych), którzy zamiast atakować Półwysep Apeniński, jak swoi krewniacy, ruszyli w stronę Półwyspu Jutlandzkiego - współczesnej Danii. Potwierdzałoby to umiejscowienie Hroðgara w okresie Wędrówki Ludów i opór, jaki mógł stawić najeźdźcom zagrażającym Danii. Mogłoby to mieć odzwierciedlenie w samym imieniu (albo być może w przydomku), które wedle jednej z teorii wywodzi się z pranordyckiego słowa Hrōþiwarjaz oznaczającego Słynnego Obrońcę. Inne teorie o pochodzeniu imienia władcy nawiązują do słów Hrōþiharjaz (pranord. Słynny Wojownik) lub Hrōþigaizaz (pranord. Słynna Włócznia). Warto zaznaczyć również, że postaci Ingelda i Frody występują również w skandynawskich źródłach, według których mieli oni zabić Halfdana, ojca Hroðgara. Różne podania wskazują także na stopień pokrewieństwa Hroðgara z Ingedlem Frodą, tym samym zmieniając konflikt plemienny w waśń rodową.

Współcześnie Hroðgar najbardziej kojarzony jest z poematem Beowulf. Duński dwór w Heorot był notorycznie atakowany przez potwora Grendela (i tu wspomniana ciekawostka z profilu na Facebooku - opis dworu Heorot posłużył Tolkienowi jako inspiracja dworu Meduseld, w którym urzędował król Theoden). Na pomoc przybywa wojownik ze szwedzkiego plemienia Gotów, tytułowy Beowulf. Po zabiciu stwora (oraz jego matki) Hroðgar obdarowuje hojnie swojego wybawcę. W poemacie Hroðgar jest przedstawiony jako drugi z czwórki dzieci Halfdana. Jego starszym bratem miał być Heorgar, który objął władzę po ojcu. Oprócz brata Halgiego mieli mieć jeszcze siostrę prawdopodobnie Yrsę (gdyż źródła nie są jedmyślne co do faktu czy była siostrą, czy córką Halgiego), która została wydana za szwedzkiego króla Adilsa Potężnego. Beowulf przedstawia Hroðgara jako idealnego władcę – szczerego, odważnego, dobrego dla swoich poddanych, hojnego w obdarowywaniu sojuszników. Poemat rzuca również więcej światła na królową Wealhþeow, która musiała być o wiele młodsza od swojego małżonka, ponieważ w momencie rozpoczęci utworu określana jest jako matka dwóch z trzech synów króla, którzy nie byli jeszcze dorosłymi mężczyznami, natomiast sam władca miał rządzić Danią już od ponad pięćdziesiąt zim, a jak wiadomo, sędziwy monarcha nie odziedziczył tronu bezpośrednio po ojcu, tylko po swoim starszym bracie.

Król Hroðgar w filmie Outlander
Źródło obrazka: https://www.pinterest.at/pin/176836722846002462/,
data odczytu: 10.08.2020

Saga o Rolfie Krakim przedkłada Halgiego nad Hroðgara. Według tej historii Hroðgar oddaje władzę w Danii swojemu bratu, a sam wyrusza do angielskiego Northumberland poślubić córkę tamtejszego króla. Na miejscu miał zostać zabity przez swojego siostrzeńca, a następnie pomszczony przez Halgiego.

Oprócz sag i legend również kroniki wspominają o rodzie Skjöldungów. XII-wieczna Kronika z Lejre mówi o królu Haldanie, który zmarł w podeszłym wieku, oraz jego dwóch synach – Helghim (Halgi) i Ro (czyli Hro, Hróarrze bądź Hroðgarze). Po śmierci ojca Helghi miał sprawować władzę nad duńskimi terenami morskimi, natomiast Ro nad lądem. Hroðgar miał założyć miasto duńskie Roskilde, a kiedy zmarł, został pochowany w Lejre – domniemanej lokalizacji grodu Heorot (niektórzy historycy wskazują jednak na Roskilde). Kronika wspomina również, że po śmierci obu braci Szwecja narzuciła Danii króla-uzurpatora. By upokorzyć Duńczyków… Posadzili na tronie psa. Zwierzę, ofiara politycznych przepychanek, zostało następnie zdetronizowane przez Rolfa Krakego, bratanka Hroðgara. Roczniki z Lund oraz Czyny Duńczyków potwierdzają podział władzy między braćmi, zaznaczając, że Halgi był jedynie dowódcą floty, a nie władcą Duńskiego Królestwa. To właśnie ta wersja historii wspomina, iż Froda zabił ojca Hroðgara i Halgiego. Braciom udało się uciec, na następnie wrócić i pomścić swojego ojca – spalili dom (dwór) Frody wraz z nim w środku. Druga z kronik wspomina także, że szwedzki król Hodbrod (Hothbrodd) po podboju krajów na wschodzie skierował się w stronę Danii. Miał on stoczyć trzy bitwy z Hroðgarem i ostatecznie go zabić, a następnie zostać pomszczonym przez Helga (Halgiego).

Następca króla Król Hroðgara według Kroniki z Lejre

Źródło obrazka: https://i.chzbgr.com/full/9035786496/h8D5F39A3/dog-photoshopped-onto-the-iron-throne-in-game-of-thrones, data odczytu: 10.08.2020

Podsumowując, Hroðgar pojawia się w wielu źródłach skandynawskich i anglosaskich. Zmieniają się warianty imion, zmieniają się stopnie pokrewieństwa, pokolenia lub wrogowie, z którymi się mierzył, jednak rola pozostaje ta sama – był królem Danii. Czy nosił koronę, czy był tylko przywódcą lokalnego plemienia, które zamieszkiwało Półwysep Jutlandzki – dziś niemożliwe jest dociec prawdy. Jednak pamięć o Hroðgarze pozostała. Pojawia się w filmach o epoce (w Beowulfie Roberta Zemeckisa głosu i wizerunku użyczał mu Anthony Hopkins; gości także w innych produkcjach, z których pochodzą zdjęcia do dzisiejszego artykułu) a w grze The Elder Scrolls V: Skyrim na najwyższej górze świata Tamriel znajduje się świątynia nazwana Wysoki Hrothgar.