Nordycka Gra o Tron

Źródło obrazka: https://hbogo.pl/, data odczytu: 21.09.2019.

Kilka miesięcy temu serialowa Gra o Tron dobiegła końca. W związku z tym postanowiłem poszukać w całej serii, a także w literackim pierwowzorze Pieśni Lodu i Ognia, nawiązań do Skandynawii i mitologii nordyckiej. Wszystkie symbole i zapożyczenia postaram się ułożyć chronologicznie, tak samo, jak pojawiały się w serialu i w powieści.

Źródło obrazka: https://www.inverse.com/article/29332-game-of-thrones-tormund-theory-lyanna-mormont-dad, data odczytu: 21.09.2019.

• Imiona – Nie sposób ukryć podobieństwa rożnych imion – lorde Bliźniaków, Walder Frey, oraz bóg z dynastii Wanów, Frej/Freyr. Swoją drogą, Frej był jednym z bliźniaków, dzieci Njorda, a także bogiem płodności. W Grze o Tron jest mowa o dziesiątkach dzieci Waldera Freya. W książce występuje także poczciwy, chociaż upośledzony umysłowo Hodor, podczas gdy w mitologii ślepy bóg nosi imię Hodur. Jest jeszcze Tormund Zabójca Olbrzyma, którego imię jest bardzo podobne do staronordyckiego Þormundr…

Źródło obrazka: https://criticalhits.com.br/cinema-e-tv/a-arvore-coracao-de-game-of-thrones-realmente-existe-no-mundo-real/, data odczytu: 21.09.2019.

• Czardrzewo (Winter is Coming s01e01) – święte drzewa Westeros. Na Północy wierzono, że przez wyrzeźbione w ich pniach twarze Starzy Bogowie obserwują świat śmiertelników. Drzewa uważane były za święte i w ich obliczu składano przysięgi czy też brano śluby. Święte drzewa znane były również wikingom – w wielu miejscach rosły dęby czy jesiony poświęcone bogom – dla przykładu wymienię Dąb Donara (Thora) w pobliżu Gaesmere oraz Irminsul w Lesie Teutoburskim.

Źródło obrazka: https://www.vulture.com/2019/04/game-of-thrones-the-long-night-too-dark.html, 

data odczytu: 21.09.2019.

• Długa Noc/Wielka Zima (Winter is Coming s01e01). Każdy, kto zetknął się z Grą o Tron od pierwszego odcinka mógł słyszeć zwrot Zima Nadchodzi. Nie było to tylko powiedzenie rodu Starków, ale i zapowiedź powrotu Długiej Nocy, czasu, gdzie wraz z nadejściem trwającej całe pokolenie zimy i ciemności miały powrócić olbrzymy, upiory i inne potwory. Przepowiednia o podobnej, niezmiennej pory roku mamy w micie o Ragnaröku (nord. Zmierzchu Bogów). Koniec znanego nam świata ma być poprzedzony trwającą bez przerwy przez trzy lata zimą, zwaną Fimbulvetr (nord. Wielka Zima). Ma to być czas wielkiej ciemności oraz nieprzerwanych opadów śniegu, podczas których zapanuje wielkie okrucieństwo – ludzie zaczną walczyć ze sobą o to, co zostanie, a kiedy zjedzą wszystkie zapasy, zaczną zjadać i siebie nawzajem.

Źródło obrazka: https://gameofthrones.fandom.com/wiki/Ravens, data odczytu: 21.09.2019.

• Kruki (Winter is Coming s01e01) – posłańcy świata Westeros. Służą jako zwierzęta pocztowe i przenoszą listy pomiędzy miastami. W mitologii nordyckiej Odyn posiadał dwa olbrzymie kruki – Huginna (nord. Myśl) i Muninna (nord. Umysł/Pamięć), które wypuszczane codziennie rano wracały pod wieczór przynosząć Wszechojcowi wieści z całego świata. Trzy kruki miały towarzyszyć także żyjącemu w IX wieku wikingowi, Hrafna-Flokiemu Vilgerðarsonowi (który był pierwowzorem postaci Flokiego z serialu Wikingowie). Wysyłał je ze swojego statku by pomogły mu szukać lądu... i to dzięki nim dotarł do wybrzeża Islandii.

Źródło obrazka: https://tvweb.com/game-of-thrones-season-8-set-photos-new-white-walker-army/, 

data odczytu: 21.09.2019.

• Lodowe upiory i armia nieumarłych (Winter is Coming s01e01). Początek pierwszego odcinka serialu ukazuje nam największe zagrożenie dla mieszkańców Westeros – Białych Wędrowców (ang. White Walkers) i podążającą za nimi armię nieumarłych. Mitologia nordycka jest pełna zombie-podobnych istot (opisy Draugów i Kattakynów można znaleźć na moim blogu). Jedno z tych stworzeń  Aptrgangr (nord. Ponownie Chodzący) jest niczym chodzące, ożywione zwłoki. Aptrgang jest także używane jako synonim Draugów, można więc uznać że to te same istoty, lub bardzo podobne rodzaje. Podobnie jak Biali Wędrowcy są nierozerwalnie związani z przepowiednią o Długiej Nocy tak Draugowie/Aptrgangowie pojawią się po Wielkiej Zimie. Całe zastępy nieumarłych pod wodzą bogini śmierci Hell ruszą na Asgard podczas Ragnaröku. Nieumarłe istoty nie muszą być tylko rodzaju ludzkiego, zarówno w mitologii nordyckiej jak i w serialu pojawiała się także zombie-zwierzęta (wspólnym przykładem mogą być konie z zaświatów).

Źródło obrazka: https://www.motionpictures.org/2017/07/what-does-aryas-reunion-her-direwolf-nymeria-mean-game-thrones/, data odczytu: 21.09.2019.

• Wilkory (Winter is Coming s01e01) – podobne do wilków bestie, jednak o znacznie większych rozmiarach, pojawiały się również w mitologii nordyckiej. Odyn posiadał dwa olbrzymie wilki o imionach Freki (nord. Zachłanny) i Geri (nord. Żarłoczny). Jeden z synów Lokiego, Fenrir, był największym wilkiem, który u kresu czasu miał zabić Odyna. Potomstwo Fenrira nazwane było wargami  - również i te bestie były nadnaturalnych rozmiarów. Wargowie mieli zamieszkiwać Járnviðr (nord. Żelazny Las).

Źródło obrazka: https://gameofthrones.fandom.com/wiki/Ironborn/, data odczytu: 21.09.2019.

• Żelaźni ludzie (Winter is Coming s01e01) – nacja zamieszkująca Żelazne Wyspy. Ze względu na surowe warunki swojej ojczystej krainy trudnili się morskimi rozbojami – ot, wikingowie świata Westeros.

Źródło obrazka: https://time.com/4912209/game-of-thrones-wall-history-magic/, data odczytu: 21.09.2019.

• Mur (Kingsroad s01e02) – Wielki Lodowy Mur, którego strzegą zaklęcia i który oddziela krainy ludzi od Prawdziwej Północy oraz nieumarłych – to jedna z kluczowych lokalizacji serii. W Sadze Eyrbyggja (nord. Saga o Mieszkańcach Eyri) wspomniana jest budowa muru, który miał oddzielać miejscowość od nawiedzonego przez nieumarłych zbocza góry. Budowla miała być tak wysoka, że tylko dla ptaków nie stanowiła przeszkody.

Źródło obrazka: 

https://www.thestar.com/entertainment/stargazing/2013/02/04/super_bowl_ravens_the_bird_not_the_team_are_having_a_pop_culture_moment.html, data odczytu: 21.09.2019.

• Trójoka Wrona (Cripples, Bastards and Broken Things s01e04) – Jasnowidz, który pod postacią trójokiego ptaka ukazuje się w snach Brana Starka. Potrafi także wchodzić w umysły innych istot i widzieć to co się działo, dzieje i dziać będzie. Mitologiczny Odyn codziennie rano wysyłał dwa kruki, które przynosiły mu wieści z całego świata (a w serialu mamy do czynienia właśnie z Trójokim Krukiem – drobna zmiana gatunku w porównaniu z książką).

Źródło obrazka: https://gameofthrones.fandom.com/wiki/Drowned_God, data odczytu: 21.09.2019.

• Utopiony Bóg (The Pointy End s01e08) – lokalne bóstwo na Żelaznych Wyspach, które mieszka w podwodnej krainie. Również i wikingowie czcili podobną istotę – była nią bogini Rán, której pałac znajdował się na dnie oceanu. Trafiali do niego ludzie, którzy utonęli na morzu.

Źródło obrazka: https://www.newsweek.com/game-thrones-cinematographer-dragon-fire-spoils-war-eastwatch-651018, 

data odczytu: 21.09.2019.

• Smoki (Fire and Blood s01e10) – tych istot chyba nie trzeba przedstawiać nikomu. Przewijają się w legendach kultur na całym świecie, zawitały i do Westeros. W mitologii nordyckiej jest ich całkiem sporo – od olbrzymiego Nidhogga, który podgryza korzenie Yggdrasilu, przez smoak Fafnira, przeciwnika Sigurda po potwora, z którym starł się legendarny król Beowulf. 

Źródło obrazka: https://wikiofthrones.com/static/uploads/2016/06/Game-of-Thrones-wun-wun.jpg, 

data odczytu: 21.09.2019.

• Olbrzymy (Valar Dohaeris s03e01) – wielkie istoty, zwane także gigantami. Podobnie jak smoki występują w wielu wierzeniach, więc mitologia nordycka nie jest tu wyjątkiem. Jednak olbrzymy z Pieśni Lodu i Ognia zamieszkują śnieżne krainy leżące za Murem, przez co bardzo przypominają Jotunów – Lodowe Olbrzymy, wrogów boskiej dynastii Asów.

Źródło obrazka: http://www.fanpop.com/clubs/game-of-thrones-direwolves/images/30801103/title/summer-photo, 

data odczytu: 21.09.2019

• Wargowie (Dark Wings, Dark Words s03e02) – w serial zostali ukazani jako ludzie potrafiących wejść w umysły innych istot. W Sadze o Olafie Trygwassonie pewien czarodziej zamienił się w wieloryba i pod tą postacią dokonywał zwiadu u wybrzeży Islandii[1]. W przeciwieństwie do wargów z Westeros było to pełne przeobrażenie, jednak jego cel pozostał ten sam – jak najlepiej wykorzystać umiejętności zwierzęcia i zebrać informacje. Ponadto samo słowo vargr oznacza olbrzymiego wilka, a jak wiemy, Starkowie miewali wilcze sny, w których wcielali się w swoje zwierzęta.

Źródło obrazka: 

https://howardwilliamsblog.wordpress.com/2016/05/21/fire-on-the-water-cremation-in-game-of-thrones-season-3/, 

data odczytu: 21.09.2019

• Obrzędy pogrzebowe (Walk of Punishment s03e03). Pamiętam, że kiedy byłem mały, w telewizji widziałem film Pogrzeb wikinga (ang. Rocket Gibraltar) opowiadający o wielopokoleniowej rodzinie sędziwego Leviego Rockwella. Staruszek opowiada swoim wnukom, że po śmierci chciałby mieć pogrzeb, niczym prawdziwy wiking i zostać spalony w łodzi. Taki obrządek był jedną z pierwszych rzeczy, których dowiedziałem się o wikingach. Wikiński pogrzeb został dobrze zrelacjonowany przez arabskiego podróżnika Ahmada ibn Fadlana. Po wystawnej uroczystości na cześć zmarłego jego rodzina brała pochodnie i podpalała statek, na którym złożono jego ciało[2]. Nie inaczej było w jednym  z odcinków serialu, gdzie po śmierci Hostera Tullego, władcy Riverrun, wyprawiono mu pogrzeb na łodzi. Łódź puszczono w dół rzeki i ostatecznie została podpalona przez jego młodszego brata Bryndena Tully’ego, zwanego Blackfishem.

Źródło obrazka: 

https://winteriscoming.net/2019/04/17/how-does-beric-dondarrions-flaming-sword-work-richard-dormer-explains//, 

data odczytu: 21.09.2019

• Płonący miecz (Kissed by Fire s03e05). Beric Dondarrion podczas pojedynków używa płonącego miecza. Według przepowiedni również bohater Azor Ahai ma dzierżyć magiczny miecz, Światłonoścę. Opis podobnego miecza można znaleźć w Eddzie Prozaicznej. Surtur, władca Muspelheimu, używa świecącego, ognistego ostrza, od którego przy Ragnaröku spłonie świat.

---

[1] The sagas of Olaf Tryggvason and of Harald the Tyrant, Snorri Sturluson,  wyd. Williams and Norgate, Londyn 1911, s. 42.

[2] Furia Ludzi Północy. Dzieje Świata Wikingów, Philip Parker, tłum. Norbert Radmoski. Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2016.

Mieszko I - Chrzest

Źródło obrazka: https://episkopat.pl/homilia-przewodniczacego-kep-podczas-mszy-sw-z-okazji-1050-rocznicy-chrztu-polski/, data odczytu: 06.09.2019.

W pierwszej notce poświęconej Mieszkowi zastanawiałem się nad pochodzeniem jego imienia. W drugiej omówiłem teorie związane z młodością Piasta. Podsumowując najważniejsze informacje – książę urodził się między 920 a 945 rokiem n.e. jako syn Siemomysła, władcy Polan. W pierwszej połowie X wieku Piastowie rozbudowywali grody Wielkopolskie, poszerzyli także swoje terytorium o Mazowsze, Kujawy, ziemię łęczycką i sieradzką. Siemomysł zmarł w podeszłym wieku między 950 a 960 rokiem. Władzę po nim przejmuje Mieszko.

W tym samym czasie Cesarstwo Niemieckie powstrzymuje najazdy Węgrów i kieruje się na słowiańskie ziemie. Zajmują tereny między Łabą a Odrą, gdzie mieszkali Słowianie Połabscy, sprzymierzeńcy Węgrów. Geron, margrabia Marchii Wschodniej (południowo-wschodnia Saksonia) był jednym z niemieckich dowódców, którzy mieli podbić te tereny. Pierwszy raz dał się poznać tym plemionom, kiedy zaprosił przywódców kilkudziesięciu plemion słowiańskich na ucztę, a następnie  ich otruł. Geron zawarł sojusz z ze słowiańskich plemion Ranów i w 955 roku pokonali Wieletów i Obodrytów. Ponoć by zjednać sobie Ranów, margrabia udawał, że wyrzeka się chrześcijańskiej wiary przed posągiem Świętowida w miejscowości Arkona. Z podbitych terenów Wieletów wydzielił ziemię dla Ranów, rzekomo w dowód wdzięczności. Skutkiem tego było spowodowanie bratobójczych walk między Słowianami i tak też się stało. Kiedy Połabie było wyniszczone Geron wkroczył na nie z armią i tym razem zaatakował osłabionych Ranów.

W 962 roku roku Geron sprzymierzył się z wygnanym niemieckim grafem Wichmanem II. Wichman miał z jego ramienia przekonać Wieletów, by razem z nim i Geronem walczyli przeciwko Polanom, Słupianom oraz Słowianom Łużyckim. W 963 roku sprzymierzone siły Niemców i Wieletów starły się z Polanami. Mieszko I po dwakroć został pokonany, a w jednej z bitew zginął jego brat. Zmusiło to Piasta do płacenia trybutu Cesarstwu Niemieckiemu. Sam Geron umiera w dwa lata później – jedna z teorii mówi, że otrzymał poważną ranę w walkach z Polanami, z której nie udało mu się wyleczyć.

Źrodło obrazka: https://www.polityka.pl/pomocnikhistoryczny/1774140,1,germanie-kontra-slowianie.read, 

data odczytu: 06.09.2019.

Mając zarysowaną sytuację Mieszka I możemy wrócić do Wielkopolski. Cesarstwo Niemieckie w sojuszu z Wieletami przewyższało siły Mieszka. Kwestią czasu było, aż podporządkuje sobie Polan lub siłą ich schrystianizuje. Mieszko zaczął szukać alternatywy dla swojego nowo powstającego państwa.

Jeśli wejdziesz między wrony, musisz krakać tak jak one – jak mawia powiedzenie. No i tak też uczynił Mieszko. Mając do wyboru narzucenie chrześcijaństwa lub dobrowolne jego przyjęcie, książę decyduje się na to drugie rozwiązanie. Chciał także uniknąć przyjęcia chrztu z Cesarstwa Niemieckiego, gdyż to mogłoby podporządkować go zachodnim sąsiadom. W 964 roku zwrócił się więc do Bolesława Srogiego, księcia czeskiego. Efektem negocjacji był sojusz Polski i Czech przypieczętowany ślubem Mieszka z córką Bolesława, Dobrawą. Według Galla Anonima decyzja o przyjęciu chrztu była podjęta pod wpływem nowej żony, jednak argumenty przemawiające za jej polityczną naturą są o wiele silniejsze. Tak czy inaczej, Piast odesłał siedem żon, z którymi miał ponoć dotychczas żyć i w 965 roku poślubił Dobrawę.

Płacenie trybutu Cesarzowi Niemieckiemu i przyjęcie chrztu poskutkowało nazwaniem Mieszka Przyjacielem Cesarza. Ponadto, historycy wskazują, iż chrzest mógł umocnić jego władzę wewnątrz państwa. Dotychczasowa religia słowiańska posiadała wiele bóstw, a kulty niektórych były lokalne (np. Trygław był czczony na Pomorzu). Jeden chrześcijański Bóg wysuwał się ponad lokalne podziały, a jego kapłani stanowili obok władcy drugi filar państwa.

Rok później Mieszko oficjalnie przyjął chrzest. Jeden z opisów tego wydarzenia mówi, że nastąpiło to 14 kwietnia, w Wielkanoc. Wśród domniemanych miejsc rytuału wymienia się Poznań, Gniezno, Ostrów Lednicki. Być może świadkiem zdarzenia był pierwszy polski biskup, Jordan, który według niektórych historyków miał przybyć do Wielkopolski wraz z Dobrawą. Jordan objął biskupstwo w Poznaniu w 968 roku. Wpływy czeskiej kultury na Polskę widać także w języku – takie słowa jak chrzest, kościół czy biskup pochodzą właśnie od naszych południowych sąsiadów.

Pozostałości kościoła i chrzcielnicy w Wiślicy

Źrodło obrazka: http://polania.com.pl/gallery-category/kosciol-wyznania-slowianskiego-z-chrzcielnica-z-880r/, 

data odczytu: 06.09.2019

Staram się unikać sformułowania Chrzest Polski, gdyż niektóre źródła podają, iż chrzty odbywały się na naszych ziemiach wcześniej, a już na pewno nie można stwierdzić, że w 966 roku cała Polska była schrystianizowana. Różne źródła podają także inne daty samego chrztu Mieszka – od 960 do 968 roku. W 831 roku został ochrzczony czeski książę Mojmir. Gdzieś pomiędzy 876 a 879 państwo morawskie podporządkowało sobie Wiślan i tereny Małopolski. Tak więc chrzest Słowian w okolicach Krakowa mógł nastąpić prawie sto lat wcześniej, niż ten w Wielkopolsce. Tak samo twierdzą niektórzy historycy na bazie znaleziska w Wiślicy (województwo świętokrzyskie)[1]. Legenda Panońska podaje, że ówczesny książę Wiślan przyjął chrzest (mniej lub bardziej dobrowolnie) z ręki św. Metodego w 880 roku. Należy jednak podkreślić, że daty i miejsca tyczą się wydarzeń z Małopolski i kraju Wiślan, a nie Polan zamieszkujących Wielkopolskę.

Mieszko I, już jako chrześcijański władca, odsunął groźbę podporządkowania swojego kraju przez Cesarstwo Niemieckie. Mógł teraz skupić się na trwającym od kilku lat konflikcie z dowodzącym Wieletami Wichmanem. Ale to już historia na inny dzień...

---

[1] Przemysław Urbańczyk w książce Co się stało w 966 roku? podważa tezę o istnieniu chrzcielnicy w Wiślicy, powołując się na badania archeologiczne. Według przeprowadzonych ekspertyz domniemana chrzcielnica jest naturalną formacją skalną.